Op de achtergrond bestaan is geen optie meer voor deze Marokkaanse vrouwen

Een (uit het Engels vertaald) artikel uit “Huffpost van 18 april 2023, door Victoria Leander (klik hier de link naar het oorspronkelijke artikel met de illustraties)

“Ik ben een rebel. Storytelling heeft mijn wereld en mijn kijk op het leven veranderd.”

De moed verzamelen om haar eigen verhaal te vertellen is een proces dat de 20-jarige Fatimezzahra Gassem maar al te goed kent.

In de medina van Marrakesh brengt de ochtendoproep tot gebed, bekend als adhan, zowel de lokale bevolking als bezoekers in beroering. Honderden moslims worden naar de moskeeën van de stad geroepen om samen te bidden. Maar dat is verre van het enige geluid dat u hoort in het bruisende UNESCO-werelderfgoed, dat ooit werd beschouwd als een belangrijk politiek, economisch en cultureel centrum van de westerse moslimwereld.

Een ochtendwandeling wordt vaak overspoeld door de boterachtige geur van msemen, de geluiden van granaatappels die met de hand worden geperst en talloze ambachtslieden die werken met leer en koper, schilderen, houtsnijwerk en naaien. Overal waar je kijkt, is er een soek waar van je wordt verwacht dat je afdingt op alles, van specerijen en Marokkaanse tapijten tot tajine en zellige, een tegelwerk dat bekend staat om zijn levendige kleuren en patronen.

Maar als je door de medina wandelt, vraag je je af: waar zijn de vrouwen? Ik heb er niet veel in de souk gezien, hoewel ik weet dat ze de ruggengraat van deze samenleving vormen. Als ze niet werken, waar passen ze dan in de Marokkaanse cultuur? Het blijkt dat ze bedrijven runnen en zich creatief en spiritueel uiten – alleen niet in het openbaar.

Neem de eeuwenoude traditie van tapijtweven als voorbeeld. In het Atlasgebergte brengen Berbers (beter bekend als Amazigh) vrouwen hun vrije tijd door met het maken van vloerkleden van wol voor hun eigen huis. Deze praktijk begon als een praktische manier om hun gezin warm te houden tijdens winternachten, maar is nu verschoven naar een bron van trots: de tapijten worden van generatie op generatie doorgegeven als een vorm van tastbaar erfgoed – nu een zeer gewild souvenir voor toeristen en internationale kopers van woninginrichting.

Je zult deze specifieke tapijten echter niet in de medina zien. Er is mij verteld dat het meestal tussenpersonen zijn die ze rechtstreeks van Amazigh-stammen kopen of ze zelfs ruilen en doorverkopen aan buitenlanders in de grote steden of online, waardoor de vrouwelijke kunstenaars bijna geen vergoeding krijgen.

Elk vloerkleed is meer dan een decoratief stuk; het is een symbool van zelfexpressie, vrouwelijke solidariteit en gezinseenheid. De vloerkleden hebben een sentimentele waarde voor elke vrouw.

Het bepalen van de waarde van een van deze felbegeerde tapijten is vrijwel onmogelijk. In een van de enige industrieën die voornamelijk uit vrouwen bestaat, is elk vloerkleed meer dan een decoratief stuk; het is een symbool van zelfexpressie, vrouwelijke solidariteit en gezinseenheid. “[Tapijten] zijn kunst. Elke wever creëert zijn eigen ontwerp, uit het geheugen in plaats van patronen, om zijn eigen familieverhaal te vertellen”, zegt Hassan Hilat, eigenaar van Berber Rugs. “De tapijten hebben sentimentele waarde voor elke vrouw. Voor de vintage vind je soms cijfers die aangeven of een echtgenoot is overleden of dat een zoon onlangs is getrouwd. Het is als een dagboek, vooral voor degenen die niet kunnen schrijven.”

Maar deze traditie, doorgegeven door moeders en grootmoeders, is niet de enige manier waarop vrouwen zich uiten in Marokko. Een nieuwe golf van jonge vrouwen herovert de hikayat-traditie (mondelinge verhalen vertellen) van het land – en hun stemmen resoneren met de massa.

“Vroeger had ik niet de vrijheid om mezelf te uiten. Mijn familie is erg conservatief. Ze zouden me graag zien trouwen, voor kinderen zorgen en een hijab dragen”, zegt Zakia Elyoubi, een 31-jarige verhalenverteller uit Fez. “Maar ik ben een rebel. Storytelling veranderde mijn wereld en mijn kijk op het leven. Toen realiseerde ik me dat de levensstijl van mijn ouders hen diende – niet mij.

De oude Marokkaanse traditie van verhalen vertellen is een uitstervende kunst en vorm van entertainment die al meer dan duizend jaar deel uitmaakt van de Marokkaanse cultuur. Historisch gezien trokken verhalenvertellers grote menigten op grote pleinen en voerden ze oude verhalen op die verweven waren met raadsels en morele boodschappen. Maar vrouwen mochten niet luisteren of verhalen vertellen – je mocht niet worden gezien, aangeraakt of zelfs onder mannen zijn – ook al dienden ze gedeeltelijk als pioniers voor dergelijke kunst.

“Verhalen vertellen veranderde mijn wereld en mijn kijk op het leven. Toen besefte ik dat de levensstijl van mijn ouders hen diende – niet mij”, zei Zakia Elyoubi.

“Het verhaal van ons volk is nooit geschreven, het is van generatie op generatie doorgegeven door grootmoeders en moeders die hun kinderen in hun huizen verzamelden om verhalen te vertellen”, zei Elyoubi. “Toen ik jong was, hadden de vrouwen in mijn familie geen verhalen in hun hoofd om me te vertellen, maar in de zomer ging ik op bezoek bij een 20-jarige vriend van de familie die een grote fantasie en talloze verhalen had. Elke nacht,ze vertelde me twee of drie verhalen. Zo leerde ik verhalen vertellen.”

Elyoubi herinnert zich dat ze verlegen was tijdens de eerste keren dat ze voor een menigte stond, maar ze is niet meer bang voor de aandacht. Vrouwen zoals Elyoubi eisen een ruimte terug die altijd van hen was. Kiezen om je verhaal te vertellen is een subversieve daad, zei ze. “Om op te staan en te zeggen: ‘Luister naar mijn verhaal, het doet ertoe en geeft je kracht.'”

Deze passie voor het vertellen van verhalen en de overtuiging dat ze geboren is om deze traditie met de wereld te delen, bracht haar naar het wereldberoemde International Storytelling Festival in Marrakech. Afgelopen voorjaar bracht het festival 80 verhalenvertellers uit alle continenten samen om de precaire plaats van de traditie in de moderne Marokkaanse cultuur te vieren en onder de aandacht te brengen, in de hoop jongere generaties aan te moedigen dit culturele stuk van hun erfgoed te behouden.

Ik was uitgenodigd om het evenement van een week bij te wonen, waar ik getuige was van hoe Elyoubi tientallen gelijkgestemde individuen ontmoette – binnen en buiten het Jemaa el-Fna-plein – een van de belangrijkste culturele ruimtes in Marrakech waar je kunt genieten van vele optredens van muzikanten , dichters, slangenbezweerders, verhalenvertellers en Gnaoua-dansers.

In een land als Marokko zijn deze derde ruimtes nodig voor vrouwelijke reizigers zoals ikzelf om in contact te komen met lokale vrouwen.

In een land als Marokko zijn deze derde ruimtes nodig voor vrouwelijke reizigers zoals ikzelf om in contact te komen met lokale vrouwen, en Elyoubi is het daarmee eens. “Vermenging met verschillende standpunten en mentaliteiten van over de hele wereld inspireerde me om mezelf te bevrijden van maatschappelijke druk,” zei ze.

De moed verzamelen om haar eigen verhaal te vertellen is een proces dat de 20-jarige Fatimezzahra Gassem maar al te goed kent. “Marokkaanse vrouwen zien als verhalenvertellers is een prachtige ervaring. Het geeft me een trots gevoel op mezelf als vrouw’, zei Gassem nadat hij getuige was geweest van een groep internationale verhalenvertellers van het festival in de Al Muniya Marrakech School of Storytelling in de medina. “Ik ben slechts een luisteraar vandaag, maar het is mijn droom om op een dag zoals zij te zijn. Als ik ze zie, zegt een stem in mij: ‘Misschien moet jij dat ook doen.’”

Gassem, die ook vrijwilliger is op het festival, zei dat het zien van het vertrouwen waarmee vrouwen de zaal kunnen besturen tijdens optredens, haar in eerste instantie in de vertelgemeenschap bracht.

“Het is iets moois als je met iemand praat en ze letten goed op wat je te zeggen hebt. Ik zie dat mensen het waarderen als je een stukje van je mening deelt”, zei ze. “In de mentaliteit van Marokko horen vrouwen thuis. [Dit] is het tegenovergestelde van wat Marokkaanse vrouwen wordt geleerd te zijn. Die mentaliteit zouden we moeten veranderen. Vrouwen hebben ook dromen om na te streven en verhalen om te vertellen.”

Bij Arganomade Cooperative in Essaouira wordt de sluier over Marokkaanse werkende vrouwen opgelicht. Degenen die gescheiden of weduwnaar zijn, zijn welkom om deel uit te maken van het personeel van de groep dat arganolie oogst, een natuurlijk product dat ze al lang gebruiken bij het koken, maar nu zeer gewaardeerd wordt door de wereldwijde schoonheidsindustrie.

Voor Merzak is het maken van arganolie een kunst; het product gemaakt van intentie en culturele wijsheid is een vorm van zelfexpressie. “Dit is hard werken”, zei ze. “Het vereist veel energie, kracht en handenarbeid, evenals een bijna perfect ritme ensynchroniciteit onderling om de klus te klaren.”

“Ik heb van mezelf een onafhankelijke vrouw gemaakt, er zijn niet veel kansen om zo te leven in Marokko”, zei Kabira Merzak.

Als ik het proces observeer, vertelt het een verhaal op zich – een verhaal dat vrouwelijke keuzevrijheid en eenheid benadrukt. Arganolie wordt geëxtraheerd door arganfruit in de zon te drogen, het fruit te schillen en te pureren, vervolgens de pit met stenen te pletten en te malen voordat de binnenste pit door een machine kan worden geperst om de olie te extraheren. Het duurt tot drie dagen slijpen voor elke vrouw om één liter arganolie te krijgen. Ze wisselen dagelijks van taak tussen elkaar in een goed georkestreerde operatie die meer op een Broadway-optreden lijkt.

Historisch gezien hebben Marokkaanse vrouwen in de huizen gewerkt, voor het gezin gezorgd, de maaltijden bereid en de kinderen grootgebracht, terwijl mannen financieel zorgden. Maar vrouwen als Elyoubi, Gassem en Merzak verbrijzelen een eeuwenlang systeem dat historisch gezien hun potentieel verwierp. Of het nu gaat om het weven van tapijten in het Atlasgebergte, het winnen van arganolie in Essaouira of het vertellen van verhalen midden op het Jemaa el Fna-plein in Marrakech, Marokkaanse vrouwen vinden manieren om – discreet en publiekelijk – hun geest te delen door middel van hun kunst, een praktijk die verder gaat dan wat ze waren gesocialiseerd om te doen.

“Ik ben er trots op een werkende vrouw te zijn die een opleiding en een gezond, gelukkig leven voor mijn kinderen biedt”, zegt Kabira Merzak, 40, terwijl ze de harde schalen van de arganpitten verwijdert door erop te slaan met een steen. “Ik heb van mezelf een onafhankelijke vrouw gemaakt, er zijn niet veel kansen om zo te leven in Marokko.”

VICTORIA LEANDRA